DZIENNIK ORNITOLOGA

Na rynku pojawia się coraz więcej fachowych pism, zorientowanych na konkretnego czytelnika. Mnie szczególnie interesują periodyki zajmujące się naturą i podróżami. Właśnie wpadł mi w ręce kwartalnik „Obieżyświat”, pismo łączące elementy turystycznego przewodnika z otwartą formułą, znaną wcześniej z „kontynentów” czy „Poznaj Świata”. Już sama okładka, prezentująca piaski pustyni i ludzi podążających na wielbłądach, zachęca do sięgnięcia po ten magazyn. Z ogromnym zainteresowaniem przeczytałem główne artykuły o podróżach do Tunezji i Maroka, Norwegii i Szwecji oraz do Wietnamu i Indii. Łukasz Wall opisał swoją wyprawę do świętego, indyjskiego miasta Varanasi. Leży ono nad Gangesem i słynie z rytualnych kąpieli w tej wielkiej rzece. Autorowi udało się odzwierciedlić w tekście i na załączonych fotografiach niezwykłą mozaikę kulturową, wychyloną ku tradycji i eschatologii. Obok tętniących życiem ulic i targów, widzimy świątynie i uwieńczone sznurami kwiatów posągi, święte krowy i wypełnione pielgrzymami łodzie, schodkową architekturę i wiecznie płonące stosy kremacyjne. Z kolei Sebastian Durbacz przybliża współczesny Wietnam, z jego najpiękniejszymi zakątkami, od Zatoki Ha Long, poprzez rozlewiska Mekongu, z pływającymi targowiskami i dziewiczą roślinnością oraz fauną. Ten skansen komunizmu staje się ostatnio prawdziwym tygrysem gospodarki, a to przede wszystkim za sprawą turystyki i indywidualnych przedsięwzięć biznesowych jego obywateli. Choć wszędzie pełno symboli i haseł z poprzedniej epoki, to ludzie mają tyle swobody, by cieszyć się życiem i rozwijać swoje zainteresowania. Z Azji podążamy do Afryki, a pomaga nam w tym tekst i fotografie Moniki Witkowskiej, która odwiedziła Maroko. Autorka zaczęła podróż w Marakeszu, a potem wybrała się na wielbłądach na marokańską Saharę. Niestety zauważała wszechobecną tandetę, przygotowywana dla turystów – nawet Tuaregów udawali przebrani w niebieskie szaty Berberowie. Także tekst Bogusława Matuszkiewicza o Tunezji ma charakter przewodnikowego przybliżenia i jest bardziej relacją z podróży, niż pogłębionym studium. Bardziej spodobał mi się artykuł tego samego autora o Szwecji, w którym pojawiła się próba analizy skandynawskich fenomenów. Dobrym uzupełnieniem lekturowym w tym względzie było dla mnie też przybliżenie Norwegii, dokonane przez Annę Szulc. Podążamy z podróżniczką szlakami ku lodowcu Jostedals, poruszamy się rowerami i łodziami, a nawet nurkujemy w chłodnych toniach fiordów. Spośród innych relacji, chciałbym wyróżnić jeszcze w tymże „Obieżyświecie” relację Bogusława Nowaka z dalekiej wyprawy do Nowej Zelandii i zwiedzenia Parku Narodowego Tongariro. To tam, pośród dziewiczych, wulkanicznych krajobrazów, kręcono wiele scen Władcy pierścieni, a autorowi udało się wejść nawet na wysoki stożek Ngauruhoe. Krajobraz jest tam tyleż marsjański, co malowniczy i nieustannie przypomina jakim niezwykłym fenomenem jest życie pośród tak zjawiskowego i różnorodnego świata. Oczywiście w numerze przybliżanego tutaj periodyku znajdziemy też wiele innych ciekawych tekstów, różnorakie użyteczne informacje, relacje i recenzje, cenne jest też to, że sporo miejsca poświęcono polskim perłom turystycznym. W sumie ciekawa lektura, mogąca dopomóc w wyborze miejsca, gdzie chcielibyśmy spędzić wakacje lub interaktywnie wchodzić w świat natury.

Na początku każdego miesiąca cieszę się z uczty intelektualnej, jaka czeka mnie po ukazaniu się kolejnego numeru „Świata Nauki”. Jest to barwnie ilustrowany periodyk, wydawany w ścisłej kooperacji z pismem zza oceanu „Scientific American”. To wydawnictwo ukazuje się zresztą w wielu krajach, żeby wspomnieć tylko Holandię, Brazylię, Chiny, Francję, Grecję, Indie, Izrael, Japonię, Kuwejt, Rosję i Włochy. Tych państw jest więcej i można śmiało powiedzieć, że miesięcznik ów stanowi ważne źródło informacji, o nauce i jej osiągnięciach, dla wielkiej części ludzkości. Mnie najbardziej interesują artykuły o wszechświecie i o ostatnich odkryciach w zakresie jego badania, ale prawdę powiedziawszy, czytam wszystko i równym zainteresowaniem obdarzam artykuły o zwierzętach, o człowieku i jego patologiach, o roślinach i minerałach, o chorobach i wynalazkach, czy wreszcie o rewizjach lub hipotezach naukowych. Z racji ostatnich moich podróży na lekturę czekały aż trzy nowe numery „Świata Nauki”, spośród których przeczytałem właśnie edycję wrześniową. W zakresie zainteresowań kosmicznych i astronomicznych dowiedziałem się o pierwszych sukcesach nowego teleskopu orbitalnego – „Kepler”. Od dwunastego maja prowadzi on obserwacje wielkich głębin wszechświata i już „wypatrzył” planetę, odkryta wcześniej z teleskopów naziemnych. Nowe odkrycia będą możliwe dopiero po około dwóch latach, kiedy to poszczególne sygnały „planetarne” będą wyraźnie odróżniały się od przypadkowych szumów. W tym dziale, choć napisany lekko, z elementami dowcipu, sytuuje się też tekst Eduardo Guérona pt. Przygody w zakrzywionej czasoprzestrzeni. Nawiązując do, opublikowanych w latach czterdziestych dwudziestego wieku, opowiadań George’a Gamowa, autor w przystępny sposób ukazuje, iż powstała dziewięćdziesiąt lat temu ogólna teoria względności Alberta Einsteina nie przestaje zaskakiwać uczonych. Odkryli oni między innymi, że w teorii tej, w której grawitacja jest skutkiem zakrzywienia czasoprzestrzeni, ciało może pozornie łamać podstawowe zasady fizyki i „pływać” w próżni, nie odpychając się od czegokolwiek i nie będąc przez nic popychane. Krzywizna czasoprzestrzeni pozwoliłaby też na swobodne szybowanie, dzięki któremu ciało mogłoby spowolnić swój upadek w próżni. Spośród innych artykułów poleciłbym Paleolityczny kryminał Kate Wong, mówiący o naszych najbliższych krewnych – neandertalczykach. Zamieszkiwali oni Europę i zachodnią Azję przez ponad dwieście tysięcy lat, ale przed niespełna 28 tysiącami lat doszczętnie wyginęli. Ta wielka zagadka od dawna nurtuje uczonych, którzy w różnych okresach współczesności formułowali wiele teorii na ten temat. Przybliżenie Wong wskazuje, iż najnowsze hipotezy koncentrują się wokół nieprzystosowania tych istot do zmian klimatycznych i różnic w zachowaniu, a także wokół cech biologicznych, dających przewagę współczesnej populacji. Warto też przeczytać tekst Alessio Fasano o celiakii, którą wywołuje gluten, główne białko ziaren pszenicy. Okazuje się, że chorobę powodują trzy czynniki – środowisko, uwarunkowania genetyczne i nieszczelne jelito (nieprawidłowość anatonomiczna). Czytelnicy zainteresowani fizyką i nowinkami technicznymi, zapewne z wielkim zainteresowaniem, przeczytają tekst Grahama P. Collinsa o nadprzewodnictwie pniktydków żelaza w temperaturze pięćdziesięciu stopni, w skali Kelvina. Wielką frajdę lekturową daje też artykuł Jean-Claude’a Caissarda, Sylvie Baudino i Philippe’a Hugueneya o zapachu róż. Przyjmujemy ich woń jako oczywistość, zachwycamy się nią i wyodrębniamy ją spośród tysięcy innych aromatów, ale nigdy nie zastanawiamy się nad jej strukturą. Tutaj czytamy, że róże zawdzięczają swój zapach dziesiątkom substancji lotnych, wytwarzanych przez różne organelle roślinne. Wytwarzanie tych związków ma wiele wspólnego z procesem produkcji barwników, a opracowanie szlaków metabolicznych syntezy powiązań lotnych możliwe jest w sytuacji zaniku zapachu, u róż przeznaczonych do sprzedaży, jako kwiaty cięte. Ciekawy jest też tekst Mellindy Wenner o nowych farmaceutykach, które wykorzystują zjawisko zwane allosterią. Związki takie subtelnie modulują aktywność receptorów, przez co wywołują mniej skutków ubocznych i mogą zrewolucjonizować terapię chorób dotąd nieuleczalnych. W omawianym numerze Matthew L. Wald porusza też ważki problem składowania wypalonego paliwa jądrowego, David Jay Brown pisze o szałwii i jej wykorzystaniu w medycynie, a Peter Brown analizuje tajemniczą chorobę białego nosa u nietoperzy, które za szybko się budzą, zużywają resztę zgromadzonego, zimowego tłuszczu i umierają z głodu. To jeszcze nie wszystko – chcąc zachęcić czytelników mojego dziennika do lektury tego wspaniałego periodyku, pomijam część artykułów i pozostawiam je do odkrycia tropicielom tajemnic, fantastom i entuzjastom nauki. Jednocześnie biorę się za lekturę numeru październikowego i listopadowego, a czekam na grudniowy…

Jadąc pociągiem z Warszawy do domu, czytałem różne gazety i magazyny. Najdłużej moją uwagę przykuło pismo „Traveler”, wydawane przez tę samą firmę co „National Geographic”. Szkoda, że w czasach mojej młodości nie było w Polsce takich pism, bo zapewne czytywałbym je od deski do deski – wtedy robiłem tak z „Poznaj Światem” i „Kontynentami”, kartkowałem „Nationala”.. Teraz zagłębiłem się w nową lekturę i zauważyłem, że wybrany przeze mnie magazyn prezentuje różne miejsca na świecie, a zarazem informuje o cenach i terminach wycieczek, przypomina jakie są warunki podróżowania i co warto zobaczyć. W tym numerze był ciekawy artykuł o Egipcie, w którym treść rozpisana została na kolejne dni wyprawy – w sumie bardzo konkretne i wartościowe przybliżenie. Ale moją uwagę przykuły przede wszystkim trzy niezwykle interesujące artykuły o Chinach, w których przecież byłem miesiąc temu i które sam opisuję regularnie na moim blogu. Te teksty były dla mnie uzupełnieniem tego, co widziałem, ponieważ przybliżały inne miejsca Państwa Środka. Edi Pyrek opisał Pekin i Zakazane Miasto, a także okolice Wielkiego Muru , Klasztor Szaolin w Luoyang oraz słynną terakotową armię w mieście Xi’an. Z kolei Radek Pyffel zrelacjonował podróż przez środkowe Chiny – zaczął od Hongkongu, a potem był w Kantonie i Chengdu, dalej zwiedził Dolinę Jiuzhaigou i odbył kilkudniowy rejs po rzece Jangcy, zaczynając posuwać się tym wielkim traktem wodnym z Chongqing. Tak, pośród zjawiskowych, krystalicznie czystych krajobrazów, dotarł do Wuhanu, skąd dalej ruszył do Nankinu i zakończył wyprawę w Hangzhou, rozkoszując się zachodem słońca nad jeziorem Xi Hu. Trzeci artykuł napisał Krzysztof Darewicz, który z kolei  podróżował po południowych Chinach, odwiedził Szanghaj, który bystro opisał, a dalej ruszył do Suzhou nad Wielkim Kanałem, poleciał samolotem do Xiamen, był w Kantonie, pojechał autostradą do Yangjing nad Morzem Południowochińskim i wreszcie zakończył swoją wyprawę w Makau. Te trzy narracje w niezwykły sposób dopełniły moje chińskie obserwacje i spowodowały, że zatęskniłem także i do tych miejsc – myślę, że Chiny zajmą teraz ważne miejsce w moich podróżniczych, naukowych i literackich planach. Czytając dalej „Travelera” zapoznałem się z tekstami na temat Lisbony, malowniczych czeskich miasteczek, był też artykuł o sposobach podróżowania motocyklem przez różne kontynenty oraz dżipem przez Himalaje, do tego sporo ciekawych krótkich artykulików, niewielkich przypomnień i przybliżeń. Na koniec – gdy już zbliżałem się do Bydgoszczy – przeczytałem raport specjalny Barbary Żukowskiej o Christopherze McCandlessie, który po skończeniu studiów wybrał życie samotnicze, odciął się od rodziny, swobodnie podróżował po Stanach Zjednoczonych, a pragnąc być naprawdę wolny, dotarł na Alaskę, gdzie zamieszkał we wraku starego autobusu. Był wybitnym studentem i sportowcem, ale rozdał 24 tysiące dolarów swoich oszczędności, zrezygnował z wynalazków komunikacyjnych cywilizacji i ruszył na szlak. Jego historia została opowiedziana w filmie wyreżyserowanym przez Seana Penna, noszącym tytuł Into the Wild (polski tytuł: Wszystko za życie). Ten poszukiwacz ekstremalnych doświadczeń i jeden z nielicznych naprawdę wolnych ludzi na tym świecie, zapłacił wysoką cenę za swoje marzenia i w końcu umarł z głodu, zapomniany pośród wichrów i pustkowi północnej krainy. Czytelnicy zainteresowani zwierzętami znajdą w tym numerze podróżniczego periodyku także ciekawy tekst o słoniach, a poszukiwacze religijnych śladów historii, zapewne z zaciekawieniem przeczytają artykuł o Synaju i jego zabytkach. Jest też opowieść o wyprawie nastolatków do Włoch, którzy wygrali wycieczkę w konkursie zorganizowanym przez „Travelera”. W sumie wiele ciekawej lektury, sporo wiadomości o egzotycznych krajach i miejscach, a także trochę przybliżeń nie tak dalekich miejsc – lektura ze wszech miar godna polecenia, pismo, które powinno znaleźć się w bibliotekach szkolnych i na lekcjach geografii, historii, techniki, a także języka polskiego, bo przyszli autorzy ciekawych tekstów powinni uczyć się pisać na lekcjach rodzimej mowy. Nic tak nie kształci człowieka i nie uczy go pięknie formułować myśli, jak opisy podróży, w które wkłada się wiele serca i które dają tyle radości, wiedzy, dawnej mądrości i siły.

W szkole podstawowej miewałem różne młodzieńcze fascynacje i jedną z nich była geografia. Pisałem już o moim gromadzeniu polskich periodyków podróżniczych – „Poznaj Świata” i „Kontynentów”, ale dość szybko zacząłem też gromadzić anglojęzyczne wersje pięknego magazynu „National Geographic”. Pismo to szokowało z powodu niezwykłej szaty graficznej, wyrazistych fotografii i znakomitego kredowego papieru. W tym czasie, na takiej „kredzie”, drukowano w Polsce tylko dzieła Lenina, ewentualnie można było kupić albumy wydawnictw enerdowskich, jugosłowiańskich lub sowieckich. Jedynym miejscem w moim mieście, gdzie można było nabyć „National Geographic” był antykwariat naukowy na Starym Rynku. Choć egzemplarze były drogie, kupowałem po jednym, po dwa, przeglądałem, poczytywałem po angielsku, ucząc się w ten sposób po trochu obcego języka. Ileż godzin spędziłem nad fotografiami z Afryki, Ameryki Południowej i Australii, ileż miejsc poznałem dzięki odważnym reporterom i autorom – bywałem razem z nimi pośród wysp Oceanii i Oceanu Indyjskiego, odwiedzałem Atakamę, Danakil, Angkor, Nową Zelandię, lodowe pustkowia Antarktyki i ruiny starożytnego Egiptu. A ile było chwil zadumy nad kosmosem, pięknie prezentowanymi dalekimi planetami, konstelacjami gwiezdnymi lub głębinami morskimi. Dzięki temu periodykowi znałem wiele rzadkich zwierząt i bezkręgowców, zapoznawałem się z roślinami różnych kręgów klimatycznych, a nade wszystko przypatrywałem się ludziom o różnych kolorach skóry i sylwetkach, różnie się ubierających i zajmujących się uprawą roli, hodowlą zwierząt lub po prostu mieszkających i pracujących w dalekich miastach i miasteczkach. Pociągała mnie ta odmienność życia i potrafiłem prawdziwie zatopić się w dalekich rzeczywistościach. W „National Geographic” pojawiły się szybko reklamy nowych urządzeń, takich jak nowoczesne telewizory, magnetofony czy odtwarzacze video, a także estetycznych sprzętów biurowych. Z racji mojego specjalnego poukładania życiowego, patrzyłem z zachwytem na specjalne, żółte oprawy do roczników pisma „Narodowo Geograficznego”, a także na odpowiednie regały do ich przechowywania. Marzyłem, że jak będę starszy, to w swoim domu będę miał wiele takich półek z rocznikami ulubionego periodyku. Oczywiście życie zweryfikowało moje plany, bo we współczesnych mieszkaniach nie ma wolnej przestrzeni na takie zbiory, tym bardziej, że moje miejsce do życia dosłownie zawalone jest książkami. Coraz częściej pojawia się jednak u mnie myśl, że jak będę na emeryturze, poustawiam na pólkach te magazyny i będę się rozkoszował ich przeglądaniem i lekturą… Siedząc w swoim małym pokoiku na bydgoskim osiedlu i wpatrując się w fotografie, studiując załączane mapy, nie wierzyłem, że kiedyś zobaczę te miejsca. A jednak życie bywa zmienne i nieobliczalne. Myślałem o tym, gdy po raz pierwszy lądowałem na amerykańskiej ziemi, gdy potem wracałem do Nowego Jorku i dotarłem na Florydę, gdy odwiedzałem wiele krajów i kontynentów, a nade wszystko gdy spotykałem ludzi przypominających tych, z dawnych barwnych fotografii w „National Geographic”. Teraz, choć regularnie kupuję periodyk w charakterystycznej, żółtej ramce, nie zawsze mam czas na natychmiastową lekturę i dosłowne – jak niegdyś – pochłanianie kolejnych tekstów. Wracam jednak wiele razy w miesiącu do lektury nowego numeru i w ten sposób łączę się z tym młodym chłopakiem, który ślęczał nad atlasami, mapami i zatrzymanymi na zawsze fotograficznymi ujęciami jakiegoś dalekiego świata.