DZIENNIK ORNITOLOGA

Niebieskawe mgły napłynęły z daleka i Dararan wpatrzył się w nie z natężoną uwagą, jakby chciał tam znaleźć odpowiedź na nurtujące go pytania. Wyobraźnia raz jeszcze przeniosła go do małego opactwa, zagubionego w ziemskiej przestrzeni i zobaczył brata Marka i Piotra, po  cichu przesuwających się ku celi Pawła. Drzwi było otwarte, więc odsunęli je lekko i już po chwili znaleźli się w środku, widząc Pawła pochylonego nad wielkimi księgami.

– Twoje oszustwa wyszły na jaw – syknął dramatycznym szeptem Marek.

Zakonnik drgnął w przestrachu i skoczył na proste nogi, stając twarzą w twarz z przybyłymi. Zlustrował ich uważnie i od razu zrozumiał w jakim celu pojawili się w jego celi. Miał dar widzenia przyszłych zdarzeń i w jego świadomości mignęło ciało wiszące na sznurze od habitu, chociaż nie dostrzegł jeszcze twarzy nieszczęśnika.

– Nic złego nie zrobiłem… – odezwał się dumnie i pokazując na ścienny krucyfiks, dodał – Oto mój sędzia i prawodawca… On zważy moje uczynki na szali dobra i zła…

– Dlatego zdejmowałeś jego koronę cierniową i zadawałeś nią sobie rany…? – cynicznie odezwał się Piotr.

W tym momencie, w świadomości Dararana pojawił się inny obraz, na początku nieco zamazany, ale potem coraz wyraźniejszy. Ojciec przeor wchodził do jego celi z bratem Miguelem z Lizbony i przymykał cicho drzwi. Obaj zdjęli ze ściany krucyfiks dość pokaźnych rozmiarów i zaczęli manipulować przy koronie cierniowej. Przeor wyjął zza habitu malutką buteleczkę ze świńską krwią i ubrudził nią najdłuższe ciernie, a potem jeszcze dwa razy zrobił to samo. Dopiero, gdy upewnił się, że krew przywarła do ostrzy, pokiwał znacząco głową i Miguel natychmiast powiesił krzyż na ścianie. Teraz obaj uklękli na ziemi i zaczęli cicho odmawiać modlitwę do św. Michała Archanioła. Obraz rozmył się i wyobraźnia Dararana wróciła do celi Pawła w innej chwili, gdy stał przed Piotrem i Markiem.

– Brat Miguel i nasz przeor odkryli twoje oszustwo i teraz zapłacisz za to, że naraziłeś nasze zgromadzenie na szyderstwa innych zakonów – odezwał się Piotr.

– Myślałeś, że bezkarnie będziesz udawał świętego… – dodał Marek.

Paweł bezradnie rozejrzał się po celi, zlustrował też potężne sylwetki współbraci, po czym z rezygnacją spuścił głowę. Nagle wszystko zawirowało i znalazł się w gęstej, czarnej matni, w której słychać było jęki potępionych i umierających w bólach. Przed nim stały dwa czarne demony, z przekrwionymi ślepiami i nietoperzymi skrzydłami na plecach. Jeden z nich podszedł do niego i wprawnie odwinął mu gruby, biały sznur, który nosił wokół talii. Drugi doskoczył dziko i z wielką siłą uniósł go w górę, czekając aż towarzysz zahaczy linę na kratach i poda mu dużą pętlę. Teraz razem unieśli Pawła w górę i potem pociągnęli w dół, aż kości zachrzęściły złowrogo pod sznurem. Zrobili to jeszcze raz i zaśmiali się szyderczo, a potem przeniknęli przez ściany i zniknęli w mroku. Ostatnie spojrzenie nieszczęśnika powędrowało ku koronie cierniowej Chrystusa, a ostatnia myśl przyniosła zwielokrotnione słowo gloria… gloria… gloria…

Pochód pogrzebowy powoli dochodził do wiejskiego cmentarza, gdzie wyraźnie było widać wykopany dół, obwiedziony stertami żółtego piachu. Na jednym z drzew głośno skrzeczała sroka, jakby chciała obwieścić światu zbliżające się niebezpieczeństwo. Wóz przejechał przez bramę, otwartą na oścież i stanął niedaleko grobu, na którym ułożono skrzyżowane deski. Czterej bracia wprawnie zdjęli z niego skrzynię i ustawili ją na prowizorycznym rusztowaniu, a potem stanęli po prawej stronie, naprzeciw wieśniaków i grabarzy.

– Żegnamy dzisiaj naszego brata Pawła, który uczył nas jak naśladować naszego pana w drodze ku świętości… – odezwał się Piotr i złożył ręce do modlitwy.

– Módlmy się za niego… – śpiewem zaintonował Marek i dał znać grabarzom by zaczęli opuszczać trumnę do dołu.

– Niech Pan wybaczy mu to, co zrobił u końca swojego ziemskiego bytowania… – śpiewnie deklamował Piotr.

Grabarze podłożyli grube liny pod trumnę, wprawnie usunęli deski i zaczęli ją wpuszczać do grobu. Znowu odezwała się sroka, jeszcze głośniej skrzecząca i bijąca skrzydłami o liście wysokiego jesionu. Jeden z braci rzucił na nią okiem i przez moment wydało mu się, że tuż przy niej lśni jakaś uskrzydlona, błękitna postać. Szybko przeżegnał się i spuścił oczy ku żółtym grudom. Bracia sięgali po piach u rzucali go na trumnę, a ponure dudnienie rozchodziło się wszędzie i  płoszyło małe ptaki, ukryte w cyprysach. Nagle do przodu postąpił stary wieśniak i odezwał się do Piotra:

– To był święty człowiek… naznaczony ranami Pana za życia… Nigdy nie uwierzymy, że targnął się na własne życie…

– Nigdy…!!! Nigdy nie uwierzymy – powtórzyli jak echo pozostali wieśniacy…

– W waszym klasztorze zalęgły się demony…!!! – ciągnął stary – Ale Pan wszystko widzi i wymierzy karę tym, którzy to zrobili…

Piotr i Marek zerknęli na siebie niepewnie, a pozostali bracia spuścili głowy i zapłakali. Wieśniacy skupili się wokół starca i patrzyli nienawistnie na zakonników. Dararan znowu zobaczył dwa czarne demony, stojące u grobu i szyderczo wpatrujące się w grupę żałobników. Skupił na nich całą swoją moc i  robił wszystko, by stali się widzialni, ale obraz powoli zaczął się zamazywać, tracił wyrazistość, aż rozmył się w niebieskiej mgle.

– Tak to było… – Dararan zamyślił się przez chwilę, po czym rozprostował skrzydła i uniósł się w górę, zawisając nad skałą. Jakiś głos nakazał mu lecieć w stronę wielkiej grupy anielskiej i przyłączyć się do niej. Przez chwilę miał wrażenie, że towarzyszy mu ogromny szkarłatny archanioł, ale gdy próbował go dostrzec, opary rozwiewały się, a w przestrzeni niebieskiej pulsowało ledwie słyszalne brzmienie:

– Któż jak Bóg…

Lecąc w dal, wracał myślą do ziemskich wydarzeń i pytał sam siebie, kto przywróci chwałę Pawłowi, kto zważy uczynki morderców. Wiedział, że w świecie ludzkim nic już nie da się zrobić, ale to ulotne echo, wciąż wibrujące w przestrzeni dodawało mu otuchy. Dolatując do dużego oddziału i lądując na wielkiej bryle krzemienia i złota, szepnął w myślach sam do siebie:

– Któż jak Bóg…

Piękna mniszka, ubrana w gruby, ciemnoszary habit, siedziała przy oknie swojej celi i wpatrywała się w dal. Na zamglonym Renie powoli przesuwała się samotna łódź rybacka i widać było białe ptaki, unoszące się nad mroczną tonią. Widziała tę przestrzeń, a zarazem przenikała ją i podążała ku niewielkiej wsi Liszkowo, w państwie Polan, gdzie zły duch, przybyły z Indii, wyczyniał złowrogie harce. Gdy wszedł w ciało i myśli młodej wieśniaczki, a potem popchnął ją ku straszliwej zbrodni, Hildegarda chciała uwięzić go w pniu spróchniałej osiki, ale zorientował się w ostatniej chwili i umknął nie wiedzieć gdzie. Teraz szukała go, sondując wielkie przestrzenie, zaglądając w umysły ludzi, przyglądając się rzeczywistości wioski, gdzie ostatni raz go znalazła. Był tam drewniany kościół pod wezwaniem św. Anny i mały cmentarz parafialny, na którym wiele było skromnych grobów z nazwiskiem Ratke, nabazgranym na deskach lub krzyżach. Wąska, gliniana droga wiodła stamtąd do gorzelni i dalej do lasu, w którym nocą połyskiwały ślepia wilków i zalęknione oczy saren. Hildegarda szukała go w wytwórni alkoholu, między kadziami z dojrzewającym zacierem, w beczkach i wydrążonych pniach, a nawet w rozgrzanych do czerwoności piecach. Nigdzie nie mogła go znaleźć, więc podążyła ku nieszczęsnej dziewczynie, która zabiła swojego przyrodniego brata, nie wiedząc, że poczęła z nim dziecię. Zobaczyła ją jak siedzi samotna w chacie i kręci kołowrotkiem, z którego wychodzi powoli szara przędza. Nagle dziewczyna drgnęła jak oparzona, szybko wstała, chwyciwszy się pod boki, krzywiąc twarz w wielkim bólu. Wolno, z trudem, podeszła do glinianego dzbana i napiła się z niego zsiadłego mleka, a potem podążyła ku drzwiom chaty. Narzucając na siebie czerwoną chustę, otworzyła grube drzwi z polan i wystawiła nogę za próg.

– Czy już nadszedł czas…?  – spytała w myślach samą siebie i nie potrzebowała odpowiedzi, bo ból był już tak przenikliwy, że traciła zmysły.

Słońce skryło się już za horyzont i ponura ciemność zaczęła napływać wielkimi płatami ze wschodu i północy. Nie wiedziała dlaczego, ale podążyła w stronę czarnego lasu, a gdy minęła pierwsze zeschłe jodły, znalazła się na niewielkiej polanie, ze wszystkich stron otoczonej zaroślami nawłoci,  wrotyczy i kolczastych łopianów. Poczuła się dziwnie, bo nigdy tam nie zachodziła, a miała wrażenie jakby znała to miejsce i w jakiś sposób była z nim związana. Przez kilka chwil w jej rozpalonej świadomości pojawiła się jej piękna matka, otoczona przez Cyganki i krzycząca z bólu.

– To niemożliwe… – przemknęło jej przez myśl.

Hildegarda usłyszała w sobie rajskie tony i już wiedziała, że za chwilę zobaczy coś, czego nigdy nie doświadczały inne mniszki. Żałowała, że nie może zapisać nut, ale była pewna, że dźwięki, tak harmonijnie w niej brzmiące, zostaną w jej pamięci, niczym obraz i kiedyś zdoła je odtworzyć. Nie przestała też szukać benga, bo przecież czuła, że jest gdzieś blisko, jakby na wyciągnięcie ręki. Przeniknęła wzrokiem ciemność i zaczęła się modlić do Jezusa Chrystusa, przybijanego do krzyża przez rzymskich żołnierzy, zerkających z lękiem na groźnego centuriona. Pan wił się z bólu i wyprężał na krzyżu, jakby chciał się od niego oderwać, ale ćwieki w nadgarstkach i w stopach trzymały mocno i potęgowały tępe cierpienie. Mniszka niewidzialnie przywarła do ciała skazańca i tchnęła w nie całą moc swojej świętości.

– Panie, dziękuję ci, że czynisz to za nasze grzechy… Ból wkrótce umilknie i staniesz twarzą w twarz ze swoim Ojcem… Przyjmij moją energię, którą wzięłam z mocy czterech żywiołów… – szeptała jak czuła kochanka.

Jezus pojął wszystko w jednej chwili, spojrzał na nią niewidzącym wzrokiem, a na jego twarzy pojawił się ledwo dostrzegalny grymas wdzięczności. Ona usłyszała w sobie żałobny płacz tysiącleci i z jeszcze większą siłą pchnęła w jego stronę moce ziemi, wody, powietrza i ognia. Twarz Jezusa zdawała się już przeistaczać w granit i marmur, ale łzy i krwawe krople potu były prawdziwe. Wiedziała, że Pan za chwilę umrze, więc jej modlitwa przybrała kształt płomienia, gorejącego pośród ciemności i podążającego ku jego ciału. Czuła, że to cierpienie było nie do wyrażenia, ale czekała na choćby jedno jego słowo. Tajemna, fioletowa zasłona opadła na świat i nagle potężna błyskawica rozświetliła przestwór i uderzyła w ziemię, tuż przy stojących na uboczu żołnierzach. Wtedy muskularny centurion, z wielką blizną na policzku, dał im znak, wskazując na włócznie leżące na ziemi. Najstarszy z nich skinął głową, podniósł ciężką włócznię i podążył z ostrzem w stronę Jezusa. Mijając dowódcę, jeszcze raz spojrzał mu w twarz, a gdy nie znalazł w jego oczach nawet iskry litości, silnym ruchem wbił dzidę w serce skazańca. Natychmiast też odskoczył, bo na wszystkie strony trysnęła krew i woda, a ukrzyżowany zawisł bez ruchu, jakby był ledwie strzępem starej szaty zakonnej. Hildegarda przybliżyła się ku jego twarzy i szeptała akty strzeliste, śpiewała psalmy, zapewniała Pana, że zaślubiona w tej chwili, będzie mu towarzyszyć w drodze poza śmierć. Zobaczyła też jak wielki znicz, gorejący pośród nagich skał, przygasa, zalewany przez strugi deszczu, a jasne powietrze wypełnia się gęstą materią ciemności i osuwa w wielkich grudach na ostre zbocza gór.

Hildegarda spojrzała ostatni raz na Golgotę i w czasie krótkim jak jedno mgnienie powiek, wróciła na leśną polanę. Wtedy pojawiła się jeszcze jedna wizja i spostrzegła, że przez pustą przestrzeń między drzewami, przechodzi pośpiesznie nagi, poraniony i straszliwie pobity Jezus Chrystus. Zanim otarł się o kłębowisko jeżyn i ostów, nim zniknął w czarnej czeluści lasu, kilka krwawych kropel spadło z jego czoła w trawę. Właśnie ułożyła się na niej Bibi i szeroko rozłożyła nogi, jęcząc i ziejąc jak zdychające zwierzę, szamoczące się samo z sobą, jakby chciało kogoś z siebie wyrzucić. Beng opierał się jak mógł, przybierając znikome wymiary i chowając się w najgłębszych tajniach jej świadomości. Ale to wystarczyło, by Hildegarda zauważyła go i pomknęła ku niemu niczym zimny powiew wiatru.

– Czego chcesz ode mnie…!!! – ryknął bezgłośnie i posłał ku niej niewidzialny cierń.

Mniszka poczuła straszliwie ukłucie w skroniach i napływająca migrena oddaliła ją od tego miejsca i od tej chwili. On tylko na to czekał i skoczywszy poza świadomość dziewczyny pomknął ku czeluściom lasu, gdzie gotowała się do snu wataha wilków. Przewodząca im młoda, wielka wadera natychmiast wyczuła obecność złego ducha i zaczęła warczeć przeraźliwie. Dołączyły do niej inne samice, basiory i wilczęta, przestępując z łapy na łapę, podążając do przodu i cofając się o krok. Nagle przewodniczka wskoczyła na niewielki pagórek, zawyła do srebrzystej tarczy księżyca i jak wściekła pomknęła w mrok. Natychmiast ruszył za nią beng, ciągnąc za sobą całą watahę i jednocześnie sondując przestrzeń wokół nich. Rozpierała go duma i czuł, że jego pani z daleka widzi to wszystko, potrząsa naszyjnikiem z czaszek i śle mu dodatkowe, mroczne siły. Nie mógł wiedzieć, że Kali przegrała wielką batalię w przestworzach i oddała go innym mocom, potężniejszym nawet od niej.

Długo po zachodzie słońca Izaak Abraham słyszał na ulicy, a nawet na dachu sąsiedniego domu, nerwowe pokrzykiwania niemieckich żołnierzy. Sparaliżowany przez strach, przesiedział przy ciepłym kominie całą noc, a dopiero, gdy zaczęło robić się szaro, a potem pojawiła się czerwona pręga na niebie, wyjął gwóźdź ze skobla, powoli otworzył pokrywę, a zorientowawszy się, że nic nie dzieje się na klatce schodowej, opuścił drabinę i zamontował ją na specjalnych hakach, wmurowanych w ścianę. Odczekał jeszcze kilka minut, po czym zaczął schodzić nogami w dół, czyniąc to tak, by niczego nie było słychać. Gdy stanął na ostatnim piętrze, poczynił zwyczajowe trzy kroki do przodu, skierował się twarzą ku Jerozolimie i zaczął odmawiać kolejne części Amidy. Modlitwy nieco dodały mu sił, ale poruszał się w dół niczym cień, przez cały czas nasłuchując, czy nie odezwą się niemieccy żołnierze. Nagle zastygł w przerażeniu, bo na pierwszym piętrze drzwi otworzyły się z hukiem i usłyszał jak jakaś starsza kobieta zwraca się do kogoś czule:

– Dziękuje ci synku za chlebek, bułki i mąkę… Ale teraz nie przyjeżdżaj tutaj za często, bo wszędzie pełno Niemców… W willi Blumwego stacjonuje chyba jakiś ważny dowódca, bo wciąż zajeżdżają tam samochody i biegają do niego oficerowie i zwykli żołnierze…

– Mam pozwolenie na poruszanie się po mieście… Dostarczamy pieczywo do wielu miejsc… wiesz przecież, że wożę chleb do sklepu na twojej ulicy…– odrzekł młodzieniec.

– Tak, tak… ale bądź ostrożny… wczoraj żandarmi biegali po klatce i kogoś szukali…

Serce Izaaka znowu załomotało jak oszalałe, ale gdy głosy ucichły, szybko podążył w dół, bo wydało mu się, że zna głos tego mężczyzny. Gdy znalazł się przy bramie zobaczył furgon piekarski, a przy nim krzątającego się młodzieńca, w czarnej czapce z daszkiem. Teraz już był pewien, że to Franek Zieliński, pracujący przy piekarni na ulicy Szubińskiej i kilka razy dziennie rozwożący pieczywo po mieście. Widząc, że wozak zamyka drzwiczki z tyłu brązowej budy i kieruje się ku lejcom, owiniętym wokół przedniego drąga, syknął w jego stronę:

– Panie Franuś… Panie Franuś… podejdź no pan tutaj…

Zaskoczony młodzieniec, w pierwszej chwili przeraził się, ale widząc w bramie znanego mu Żyda, odwiesił jeszcze raz lejce i podszedł do niego, rozglądając się na boki.

– Panie Franuś, pomóż mi pan i zabierz mnie na Szubińską… Stamtąd łatwo przeskoczę do domu… – powiedział błagalnie Abraham i utkwił wzrok w mężczyźnie.

– A to pan Izaak… – odezwał się Zieliński i jeszcze raz rozejrzał się płochliwie dookoła.

– Niemcy mnie wczoraj gonili i schowałem się na dachu… – szepnął konspiracyjnie Żyd, a potem jeszcze raz powtórzył prośbę –  Panie Franek, Jahwe zesłał mi pana tutaj… pan mnie pamiętasz…? Tyle razy u was kupowałem bajgle i razowy chlebek…

– Pamiętam… pewnie, że pamiętam… nasz szef czasem grał z panem w szachy… – odpowiedział wozak.

–  Tak, tak złociutki… – potwierdził z ożywieniem Izaak – Ty mi teraz pomożesz…? Prawda…?

Młodzieniec znowu rozejrzał się dookoła, a potem patrząc ze wstydem w ziemię, powiedział:

– Chciałbym panu pomóc, ale jak Niemcy mnie złapią, zabiją moja mamę, żonę i córeczkę…

Żyd zatrwożył się strasznie, bo w mig zrozumiał, że naraża młodego człowieka na wielkie niebezpieczeństwo. Postanowił jednak jeszcze raz spróbować i wyciągnął zza pazuchy sporych rozmiarów portfel.

– Pan masz rodzinę, panie Franek i wciąż potrzebujesz grosza… to może spróbujesz mnie przewieźć, gdy dam ci dwieście złotych… nu… wam się to teraz bardzo przyda – odezwał się Żyd, wyciągając banknoty – Dużo pieniędzy… dla pana i dla mnie… Musiałbym zrobić dziesięć par lakierowanych czółenek na niskich obcasach… Ale życie jest bezcenne…

Mężczyzna podrapał się po głowie, a w jego oczach pojawiły się żywe błyski, zobaczył też w wyobraźni jak w sklepie, na Placu Teatralnym, kupuje piękną, różową sukienkę ukochanej żonie. Raz jeszcze rzucił okiem na portfel Izaaka, a widząc w nim więcej banknotów, powiedział:

– Właściwie to mógłbym pana ukryć za workami z mąką… ale to wielkie ryzyko, tym bardziej, że muszę jeszcze zajechać do fabryki Lukullus, na Poznańskiej i odebrać tam cukier i czekoladę. Jak pan dorzucisz jeszcze stówkę i czerwone czółenka dla mojej Kasi… zapakuję pana do wozu…

Abraham ucieszył się, ale natura podszepnęła mu, by spróbował utargować pięćdziesiąt złotych. Szybko jednak oddalił tę myśl, wyjął szybko trzysta złotych z portfela i wręczył je wozakowi.

Ten schował pieniądze i natychmiast wziął się za przygotowanie wolnego miejsca z tyłu wozu. Potem kazał wskoczyć tam starszemu mężczyźnie i tak ustawił worki z mąką, makiem, otrębami i szerokie deski od chlebów, że całkowicie zamaskował Żyda.

– Ino niech się pan Izaak nie rusza i nie wychyla, jak będę ładował cukier i czekoladę w Lukullusie…– powiedział na odchodne i szybko wskoczył na kozła.

Abraham spocił się ze strachu, ale poczuł się bezpieczny w lewym rogu furgonu, dokładnie zakryty trzema warstwami worków i desek. Zauważył też, że na wysokości jego głowy jest prostokątny odpowietrznik, przez który mógł zobaczyć niewielki fragment mijanej przestrzeni. Para silnych koni ruszyła z miejsca i Żyd zorientował się, że po chwili znaleźli się na głównej ulicy miasta, naprzeciw willi Blumwego. Nagle serce stanęło mu i podeszło do gardła, bo usłyszał okrzyk niemieckiego żołnierza:

– Stać!!! Stać!!! Dokumenty…

Wóz zatrzymał się, a młody woźnica podał swoje upoważnienie kontrolującemu go żandarmowi. Ten wziął papiery, uważnie je przestudiował, po czym kazał zejść z kozła i pokazać, co znajduje się w budzie. Zieliński energicznie zeskoczył na ulicę, podszedł do tyłu pojazdu, z uśmiechem otworzył drzwiczki i powiedział po niemiecku:

– Rozwiozłem pieczywo, a teraz transportuję mąkę, mak i otręby do naszej piekarni…

Niemiec popatrzył do środka, a nie widząc niczego podejrzanego, oddał papiery i zakomenderował:

– Dobrze, dobrze… można jechać…

Furgon potoczył się hałaśliwie po bruku, raz po raz podskakując na nierównościach i torach tramwajowych, tym bardziej, ze woźnica popędzał konie i chciał jak najszybciej znaleźć się poza śródmieściem. Abraham widział przede wszystkim górne piętra i dachy mijanych domów, a że znał miasto bardzo dobrze, znakomicie orientował się, gdzie aktualnie byli. Wóz szybko znalazł się przy Placu Wolności i Żyd rozpoznał zdobiony szczyt i wieżę narożnej kamienicy, zaprojektowanej przez Józefa Święcickiego. Kiedyś jego kolega Josełe Stern, mieszkający nieopodal na Gdańskiej, opowiadał mu, że w czasach niemieckich mieszkali w niej znani handlowcy, przemysłowcy, urzędnicy i oficerowie, między innymi dyrektorzy Bydgoskiego Towarzystwa Żeglugowego Friedrich Wilhelm Bumke i Ernst Müller, właściciel parowej cegielni w Fordonie – Heinrich Englemann, pułkownik i komendant 34 Pomorskiego Pułku Fizylierów – Alexander von Kluck.  Każdy chciał podkreślić swoją wagę, mieszkając w kamienicy, która jako pierwsza w mieście wyposażona została w windę, sprowadzoną z Berlina.

– Ach… Izaak, gdybym był tak bogaty… – rozmarzał się Josełe, patrząc na tę kamienicę – gdybym był tak bogaty…miałbym najpiękniejszą żonę na świecie…

Wóz mijał wielki budynek, a ukryty za workami Żyd przypomniał sobie, że był w nim kilka razy w siedzibie Warszawskiego Banku Handlowego i raz spotkał się z przyjacielem w kawiarni Cristal, oferującej wspaniałe ciastka i kawę o najlepszym smaku. Z ogródka przy lokalu przyglądał się ludziom wchodzącym do salonu samochodowego i pojazdom podjeżdżającym do stacji benzynowej, ustawionej przed budynkiem. Kilka lat temu, gdy wędrował Gdańską, wstąpił tam też do sklepu Wedla i kupił czekoladowe cukierki dla żon swoich przyjaciół, Niemca Spatza i Polaka Rossy. Z rozmyślań wyrwały go odgłosy tramwaju, który dzwoniąc i łomocząc kołami w szyny, mijał właśnie furgon piekarniczy. Abraham zobaczył tylko pantograf przesuwający się po sieci trakcyjnej i po chwili hałasy zaczęły cichnąć, a dzwonki zaczęły odzywać w coraz większym oddaleniu. Izaak zauważył teraz szczyt hotelu Pod Orłem z majestatycznym ptakiem z brązu, jakby rozpościerającym skrzydła nad budynkiem. Był tu w 1921 roku, gdy miasto odwiedził marszałek Józef Piłsudzki, bo chciał go zobaczyć i wysłuchać wystąpienia, ale naczelnik państwa czuł się wtedy nie najlepiej i nie wyszedł na balkon hotelu. Abraham stał długo w tłumie licznie zgromadzonych mieszkańców, ale nie doczekał się i poczłapał w kierunku ulicy Focha, a potem skierował się na plac Poznański i ku klonowej alei na Szubińskiej. Teraz miał do pokonania podobną drogę, z dodatkową pętlą, z Długiej na Poznańską, gdzie miał mieć miejsce kolejny postój.  Na razie konie przyspieszyły nieco i furgon wtoczył się na ostatni odcinek ulicy Gdańskiej, a ukryty pasażer czekał aż zobaczy charakterystyczną wieżę kościoła klarysek. Po kilku minutach zobaczył ją i poczuł, że pojazd skręca najpierw w prawo, a potem w lewo, tocząc się w stronę głównego rynku miasta. Szczyty i dachy  wielkich kamienic, które dobrze znał, utwierdziły go w przekonaniu, że minęli teatr miejski i przemieszczali się w kierunku mostu na Brdzie. Co jakiś czas słyszał woźnicę pokrzykującego na konie i strzelającego z bicza, kilka razy odezwały się też inne, mijające ich tramwaje. Przy wjeździe na rynek patrol niemiecki znowu zatrzymał wóz, ale po zerknięciu na  dokumenty, przepuścił go bez sprawdzenia, co znajduje się w środku. Niewiele brakowało, by konspiracja Abrahama została odkryta, bo pył mączny uniósł się w górę i zaczął wiercić nos uciekiniera, ale na szczęście kichnął on cicho dopiero, gdy wjeżdżali już na Długą. Szybko znaleźli się na ulicy Poznańskiej i zatrzymali się przy bramie wjazdowej do budynku oznaczonego numerem 16, gdzie mieściła się Fabryka Cukrów, Czekolady i Kakao Lukullus, należąca do Franza Lehmanna. Wartownik podszedł do Zielińskiego i nakazał mu otworzyć drzwiczki z tyłu pojazdu, a widząc, że są tam worki i deski, przepuścił pojazd, który potoczył się do niewielkiej rampy. Bezruch i niespokojne rżenie koni, podenerwowały na nowo Abrahama, ale załadunek przebiegł sprawnie i po zamknięciu drzwi we wnętrzu rozniósł się aromat świeżej czekolady. Poczuł też, że znowu jadą, a gdy drzwiczki otworzyły się jeszcze raz na wartowni, pewien był, że zaraz ruszą dalej. Tak też się stało, a konie pociągnęły pojazd ku Placowi Poznańskiemu i minęły go, o czym świadczyło pojawienie się w odpowietrzniku furgonu elementów zwieńczenia dachu okazałej willi Luizy Gisse-Rafalskiej, służącej jako lokum dla samotnych, zamożnych panien. Teraz konie zaczęły ciężko człapać i mocno uderzać podkowami o bruk i Izaak zorientował się, że wspinają się ku piekarni Stefana Stefańskiego.  Sprytny woźnica nie zajechał na podwórze, lecz zatrzymał się przy starej kuźni, oddalonej nieco od zakładu, w którym był zatrudniony. Podszedł do drzwi, rozejrzał się wokół, otworzył na oścież drzwiczki i powiedział:

– Chyba wasz Jahwe miał nas w swojej opiece, bo dotarliśmy tutaj bezpiecznie…

– Tak, na pewno Pan nam dopomógł… – potwierdził Żyd i nieco odrętwiały wysunął się z furgonu.

– Dziękuję panu serdecznie… – powiedział i ruszył ku ulicy Pięknej, by nią przemknąć na Strzelecką, gdzie mieszkał i pracował w swoim niewielkim warsztacie.

– A kiedy będę mógł odebrać czółenka dla mojej Kaśki…? – zawołał za nim Zieliński.

– Musi mi pan podać wymiar jej stopy… a najlepiej, żeby sama do mnie przyszła, to wezmę miarę… – odrzekł Żyd i odwrócił się na pięcie.

Skręcając w ulicę Piękną, z lękiem patrzył na niemieckich żołnierzy stojących na warcie dawnych koszarów ułańskich, ale żaden z nich nie zareagował na jego pojawienie się, więc podążył dalej i po dziesięciu minutach był już przed swoim domem. Otworzył drzwi, wszedł do środka, zaryglował wejście i niemal bezwładnie osunął się na łóżko, zasypiając w jednej chwili.