DZIENNIK ORNITOLOGA

W Bibliotece „Tematu” ukazało się właśnie drugie wydanie wyboru wierszy Lama Quang My’a  pt. Przemija życie…/ Life Passes on… Moje Posłowie opublikowałem na tym blogu przy okazji pierwszego wydania, więc teraz głos oddaję wietnamskiemu krytykowi – Nguyenowi Quang Thieu. To pewnie jedna z ładniejszych książek w naszej serii poetyckiej.

In a previous talk with Lâm Quang Mỹ on poetry, and despite all our difference in poetical styles, we, the two poets, found ourselves eye to eye on this concept: In our life, we might be and, in actuality, are different in character but our mind must have found a common denominator, that is the beauty and human kindness. And so has poetry. A literary work may embody three factors which I call effects. They are social, linguistic, and mind effects. The three effects may appear in a literary work at the same time, but the most important one that develops into an authentic literary work is that of the mind. That accounts for the fact that a poet with a certain poetic style can perceive the spirit of a work of another poet in a different one. That’s why when reading Lâm Quang Mỹ’s poems, I have either more or less managed to experience the spiritual life created by his verses. Most of Lâm Quang Mỹ’s poems often develop themselves from a reality of life to a reality of the mind.

Poetry appears at the end of the course. If we home in on the reality of life with just a little emotion, we wouldn’t be able to get access to poetry itself, but we’d have bumped into some quasi-poetical form instead. This might engage the reader in a state of mind then, and not an effect on the mind. In my opinion, whether short or long a poem may be its ultimate goal is to create effects on the mind. Only then, the revolution in aesthetics in works of arts will be enforced. In his poems, Lâm Quang Mỹ usually starts with a reality of life as a text of memory or of the present. In „Xa” (Distant), for instance, the first line reads: Autumn comes, yet I have to leave. The verse sounds like a prose sentence, even when it was made rhythmically rhymed. But the two last verses of the poem read: Who parted from me in that autumnal afternoon/ And my heart was taken away with – so soon? Here a mind effect appears and it creates a spiritual life, hence the spirit of poetry. The same is with Tiếng Gọi (The Call), the first line of which reads: Waking up at midnight. Let’s try rephrasing this verse in prose as follows: Waking up at midnight, I saw my mother still sitting sewing an upper garment. But the following verses read: The sounds are so vague,/ The sounds are so eager/ Echoing from time immemorial/ And from somewhere in my heart unfathomable. Thus, reality of life is everybody’s property whereas reality of poetry belongs exclusively to the poet. Reality of poetry creates the spirit of life hence the occurrence of mind effects. And these effects have an impact on the aesthetic ability of the readers. In front of my house there is a benjamine fig tree. Every morning, a sparrow flew from the tree to my window and kept flapping its wings against the window pane as if it was trying to get through it. I thought the bird might want to get into the house for some reason. And I opened the window. But every time the window was opened, the bird flew back to the tree just to find itself flying back hitting the window pane again later when the window was closed. “There must be something,” I thought. Finally, I walked out to the balcony to have a look at the closed window. A wonderful thing appeared before my eyes. On the glass panes there was an image of the tree. The tree in the image was completely the same as the real one out there but it was in a new colour, with a new touch, and in a new sky. The tea coloured glass and some other factors must have combined to create another benjamine fig tree. The real tree out there is a reality of life and the one on the glass pane is that of poetry. This incident prompted me to think about poetry and Lâm Quang Mỹ’s poems. Mỹ is not such a poet that would stick at any “ism”, but in his poetry he has created images and aesthetic symbols from too factual a reality of life.

If someone asks me: “How has mankind lived throughout its history?” I may choose these two verses from a poem by Lâm Quang Mỹ for my answer: Are we living after/ Or before those storms? That’s all. It’s true and painful. With a very limited number of words involved, poetry could generalize the entire mankind’s lot: famine, disease, war, fear and loneliness. With much living experience plus his succinct style Lâm Quang Mỹ has managed to make a go of such a thing which was not soft enough. There are some verses from his poems that could make us feel, in a sudden, our hair turn white when we have read them. I am like a child in the daylight/ But an over sixty year old man at night. The verses are like a startling and creepy expression. They imply one’s fate, contemplation, and culture. These two verses are beautiful and painful. Such verses and poems of such spirit could really develop a revolution in the readers’ mind. They make us moved, and they urge us to perceive ourselves in the first place, and also to perceive some beauty, even a doleful beauty. Lâm Quang Mỹ’s poems are always to, whether directly or indirectly, discover the principles and meanings in man’s spiritual life from simple realities. Each of his poems is a piece of his own soliloquies about human conditions and the beauty. It does not allow him to get away from the present. He cannot duck out on himself. No poets can ever get away from the time they live in, nor can any duck out on himself either. That’s why his sincere, and pure and bright verses as well as those that are blue and profound have sounded like a voice in the dark of man’s fate and history. The point that should be fathomed out is that poetry is against frivolous involvement of emotions and of language. And the poet has acquired a new perception in his own verses. Reading these verses: Just an autumnal afternoon of separation/ Over thirty years yellow leaves have fallen. I see that the sad moment and the gloriousness of fate may last not only for thirty years, but forever. Charles Simic, an American well-known poet, has once said something to the effect that The task of poetry is to try to preserve forever, in each poem, the beauty of a moment of life that has passed.

English translation from Vietnamese text by Thiếu Khanh.

Poeci miewają miejsca szczególne, ku którym podążają jak do oazy szczęścia, mądrości i natchnienia. Do historii przeszły pobyty Iwaszkiewicza w Kazimierzu Dolnym, Miłosza w Krasnogrudzie, Andrzejewskiego w Oborach czy Tuwima w Zakopanym. Za każdym razem było to szukanie samotni, w której można by zamyślić się głęboko nad ludzką egzystencją i nad światem – wracanie do azylu, w którym powstaną ekscytujące utwory. Pisarz potrzebuje długich okresów spokoju i skupienia i w każdej epoce twórcy odgradzali się na chwilę od zgiełku świata, aranżowali wewnętrzny „zakon”, który pozwalał im wsłuchać się w siebie i w rytm nieustanych przemian rzeczywistości. W świecie ziemiańskim i szlacheckim były to dwory, w przestrzeni arystokracji wielkie kamienice i pałace, z kolei księża, teologowie i filozofowie mieli swoje eremy, cele, pokoje i specjalnie przygotowane studia. Szczególnie w momentach kluczowych dla życia, gdy pojawiała się w nim eschatologia, albo gdy trzeba było podjąć trudną decyzję, potrzebny był spokojny namysł w enklawie ciszy i ukojenia. Szczególnie odnosiło się to do osób naznaczonych wielką energią, dosłownie eksplodujących nią i stale podążających ku nowym projektom. Takie jednostki nigdy nie zaznały spokoju, a po ukończeniu jednego dzieła, natychmiast podążały ku następnym wyzwaniom – dosłownie spalały się w twórczym szale. Ich pasja bywała dostrzegana i pojawiali się przy nich tacy, którzy chcieli pomagać im w trudnej, twórczej drodze, aranżowali miejsca i zapewniali spokój oraz wszystko, co człowiekowi potrzebne jest, by poczuł się bezpiecznie i odnalazł ulotność pełni, pewność istnienia. Czytając pamiętniki i dzienniki poetów, kompozytorów, artystów malarzy, często znajdujemy w nich pochwałę miejsc i chwil w nich spędzonych. To jakby chwilowe zawieszenie broni w walce o życiowe imponderabilia, a zarazem przygotowanie do kolejnych starć, do chwil jasnych i mrocznych, do poczucia przegrania i euforii.

Danuta Mucha zasłynęła w Polsce i poza jej granicami niezwykłą, ulotną poezją, w której zawarła model rzeczywistości idealnej, a zarazem odzwierciedliła skomplikowanie jej materii. W pewnym momencie jej  miejscem szczególnym i oazą stał się Dom Pracy Twórczej w Radziejowicach, gdzie powstawały kolejne tomy wierszy i rodziły się koncepcje dalszego rozwoju.  Październikowy wieczór stał się tutaj zaczątkiem nowego cyklu, a zarazem poematu, rozrastającego się z niezwykłą siłą, pulsującego odcieniami barw i odgłosami natury: na oknach zmierzch/ pod dłonią wiersz/ na palcach gra/ jeszcze świerszcz/ a w nocy/ z dala/ z oddali/ z mórz/ słońce zaciemnia/ ostatnie już/ świtu odłamki/ skrytego snu. Poetka wskazuje wagę czasu w jej lirycznych przestrzeniach, czasu, który stał się on od samego początku wyznacznikiem życia wybuchowego, nieustannie ewoluującego, wciąż szukającego spełnień w ludzkim spektrum i generującego nowe, twórcze zdarzenia. Świat jest jednak zbyt rozległy, by na nim skupić uwagę, częstym zabiegiem poetyckim bywa zatem wyodrębnianie jakiejś jego cząstki, specjalnego elementu, niezwykłego obszaru. W tym przypadku wyodrębniane zostało okno w pałacu w Radziejowicach, a także przestrzeń poza nim, świat zamknięty w konkretnych ramach, a zarazem rozszerzający się nieskończenie we wnętrzu poetki. Mucha już wcześniej otwierała się na transcendencję i Okno jest rodzajem kontynuacji tego, co zainicjowane zostało już w debiutanckim wierszu, opublikowanym w „Odgłosach”, tak samo zatytułowanym, a potem znalazło swoją artykulację w wielu zbiorach, ze szczególnym wskazaniem tomów: Spowiedź myśli i Myśli myślą. Wnikanie i otwieranie się na przestrzeń stały się rodzajem dyrektywy i metodą twórczą, która dała zaskakujące efekty. Plastyka zaczęła tutaj pulsować treścią podskórną, a poszczególne elementy świata zaczęły tworzyć rodzaj symfonii: niebieskiemu światłu/ śniegu/ dziś zapalam lampę dnia/ by na śnieżnym/ cichym brzegu/ wiatr zagościł/ –  nutą spadł/ za te ciche drzewa blasku/ gdy do zorzy słowa mkną/ zagościły krzykiem z zorzy/ milcząc wdarły się w jej głos. Pulsacja i zagęszczanie treści, ulotność i subtelne wskazania elementów świata, a nade wszystko czas i miejsce, stają się istotą tej liryki, dopowiadają ważkie treści do fenomenu twórczego i rozumiejącego istnienia.  

Poezja Danuty Muchy jest fenomenem samym w sobie; to tak uważne wsłuchiwanie się w siebie, że wszystko wokół staje się cząstką tego samego przekazu. To próba unifikacji obrazu i dźwięku, słowa i gestu, statyczności wybranego okna i dynamiki natury, miłości do człowieka i do Boga. Świat kreowany jest tutaj zarazem kreatorem i wywiera wielki wpływ na kształt życia, na intelektualny przekaz i na potencjalność. Została ona zapisana w gwiazdach i kroplach krwi, w deszczu i blasku słońca, w barwie trawy i zapachu kwiatów. Realność wykreowana w tych lirykach ma taką moc, że aż odrealnia świat, przydaje mu ontologicznej głębi. A wtedy może poetka powiedzieć: nic nie można nazwać rzeczą/ nic naznaczyć/ nic pominąć/ krople nikłe/ blask roztoczą/ na pobliskiej/ cichej trawie/ liście mokną. Immanentna treść ma swoją wagę, ale liczy się też wyjście ku nowym obszarom, otwarcie na szersze przestrzenie, orbitowanie ku naturze i kosmosowi. W przypadku tak skupionej poezji staje się ona zaskoczeniem dla samego twórcy, odsłania mu tajemnicze obszary jaźni, utwierdza w przekonaniu, że stanowi on część większej, energetycznej całości. Jest bytem samoistnym, wpisanym w inne samoistne istnienia, ale też jest cząstką systemu, który siebie interpretuje i śni o sobie:  ruchem fali liść przemierza/ zapach łąk i powietrza/ a odbicie/ wodę skrycie/ lustrem/ niesie/ i przemyśla. Zwierciadlaność i świetlistość nurza się tutaj w zapachu łąk i powietrza, a kruchość liścia opisuje to, co przepaść miało bezpowrotnie – ulotność. Wszystko razem staje się elementem myślenia totalnego, wnikania w przestrzeń i czas. To jest ta zdumiewająca moc prawdziwej poezji, która potrafi odpowiadać na pytania, które formułują najtęższe umysły. Staje się narzędziem poznania i prawdą pierwiastkową, trafną metaforą istnienia i najpełniejszym symbolem przemijania. Poetka niewątpliwie przeżyła olśnienie  w pałacu w Radziejowicach, ale potrafiła też zanotować to, co odczuła; udało się jej odzwierciedlić w pięknym słowie rzekę zdarzeń, w której odbija się słońce. Dla wielu ludzi będzie to rodzaj zwiewnej malowniczości, ale prawdziwi poeci i autentyczni krytycy natychmiast zauważą, że chwile przy oknie, sekundy i godziny, w tym konkretnym miejscu, były jak objawienie najgłębszej prawdy, jak powiew świętej miłości..

Poezja kobiet bywa delikatna i subtelna, odtwarzająca w słowach i obrazach  fenomen życia i miłości, precyzyjnie dookreślając sytuacje tak ulotne jak lekki powiew wiatru i tak konkretne jak połączenie się dłoni. Istoty piszące takie wiersze są najczęściej ofiarami bezduszności i niezrozumienia świata, który propaguje kult siły i twardości, a jednostkowym dramatom nie poświęca za wiele uwagi. Kalina Izabela Zioła należy do takich twórczyń, które programowo wycofują się z konfrontacji i piszą spokojnie swoją liryczną historię, dopełniają treści już wyartykułowane i wzbogacają przekaz poetycki o nowe, fascynujące wiersze. Nikt nie może być pewny tego, że osiągnie od razu wysoki wyraz artystyczny, nawet najwięksi artyści miewają chwile zawahań, ale konsekwencja prowadzi zawsze do nowych realizacji – skończonych i gotowych by przedłożyć je światu. Poznańska poetka zdumiewa siłą poetyckiego przekazu i umiejętnościami, które przecież nie wzięły się znikąd. Zajmując się sztuką słowa od wielu lat, doszła do momentu, gdy wiersze zaczęły spływać z jej pióra w sposób dla niej samej zdumiewający. A kolejne książki potwierdziły, że to jest ważny moment w jej biografii, jakby tajemniczy punkt dojścia, gdy nagle okazuje się, że wiele spraw wcześniejszych było nieistotnych, a ta chwila nad kartką papieru, chwila, gdy otwiera się nowy zbiór, warta była wielu wyrzeczeń. To nie jest pozycja mentorki, raczej subtelnej interpretatorki zdarzeń i własnej egzystencji – to nieustanne dopełnianie dni i nocy treścią ulotną, zwiewną, pełną poetyckiej pasji. Kobiety uwielbiają stylizować swoje życie i czynią to na wiele sposobów, urządzając stylowo mieszkania i domy, modelując swój wygląd zewnętrzny, tworząc sytuacje liryczne, rozkoszując się spotkaniami przy winie i świecach, ale chyba szczytem wszystkiego jest prawdziwa poezja, która pojawia się w życiorysach pań najbardziej rozedrganych i rozmarzonych. Nie znaczy to, że są to autorki w jakiś sposób obniżające rangę literatury wysokiej, wręcz przeciwnie – one ją wzbogacają, tworzą kontekst, dopełniają puste przedziały czasu i stają się samą istotą wrażliwości.

Poezja Kaliny Izabeli Zioły jest przede wszystkim próbą opisu tego, co jest trudne do uchwycenia, tego co pojawia się jak błysk słońca w naturze i równie szybko zanika. To jest chęć temporalnego utwierdzenia – jak w tytule jednego wiersza – ruchomych piasków, bo: wyszeptane kiedyś słowa/ w blasku słońca/ stają się przejrzyste/ znikają/ przybywa pustych dni/ a każdy jak kamień/ – tworzą coraz wyższy mur. Obrazowość jest wielką siłą tej liryki, która w naturze swej krucha, mówi konkretnie o stanach i sytuacjach, przeciwstawia się rozpadowi rzeczywistości krystalicznym pięknem słowa. I wcale mężczyzna – choć wyrazisty i często przywoływany – nie jest centrum tego świata, który przecież pulsuje odcieniami barw i opisywany jest jako część czegoś, co jest niewyrażalne, stale eksplodujące i zanikające w świadomości. Poetka wie jaką wagę ma  c h w i l a  i przestrzega potencjalnego gościa, że wpuszcza go tylko na moment, rozważa jego dłuższą obecność w swoim świecie, ale poraniona i pełna wątpliwości, poddaje go ludzkiej próbie bytu: zapukaj w okno mojej pamięci/ może cię wpuszczę na chwilę/ jak głodnego ptaka o świcie/ może raz jeszcze/ okruchy marzeń/ wysypię na twoje dłonie/ może jeszcze/ zobaczę w twoich oczach/ siebie z przeszłości/ a może zamknę okno/ bez słowa. Zdumiewający jest ów wymiar filozoficzny poezji, która jest delikatna jak muśnięcie ust, opuszczenie rzęs, a ma siłę wulkanu, pulsuje podskórnym ogniem, żarem uczuć najczystszych i najpiękniejszych. Aura poetyckiego Poznania mogła tutaj być tyleż pomocna, co generująca przeszkody, wszakże wiele jest kobiet piszących w tym mieście i ma ono przebogatą tradycję w tym względzie. Tworzyć ulotną lirykę w grodzie Kazimiery Iłłakowiczówny i Łucji Danielewskiej, być autorką kolejnych tomików w rozognionej przestrzeni Międzynarodowych Listopadów Poetyckich, to wyzwanie dla odważnych. Nowa książka, którą czytelnik otrzymuje od autorki, potwierdza jednak, że mamy do czynienia z kimś, kto rozumie więcej i wyraża to lepiej od innych.

Nie bez znaczenia są tutaj też fotografie poetki, które wykonała w różnych częściach świata, podczas swoich podróży i wypraw w poszukiwaniu wibrujących lirycznych cząstek i pełni literackiego wyrazu. Stają się one ilustracją do osobowości, ukazują coś, co jest zakryte i immanentne – co stanowi element tego niezwykłego zachwytu, pasji stwarzania wierszy i nieustannego zdziwienia, że powstają. Jak widać walka o wrażliwość i wyjątkowość, batalia o aforystyczną mądrość i piękno, rozgrywają się tutaj na wielu frontach. Obok słowa i obrazu przywoływana jest często muzyka, a strofy mają niezaprzeczalny walor symfoniczny, układają się w potężne przesłanie – bądź sobą i bądź wrażliwy, szukaj swojej drogi, pamiętaj o potknięciach, ale kieruj się nadzieją. Stąd tyle tematów i nawiązań, tyle lirycznych dygresji i wariacji, osobnych recytatywów i współbrzmienia orkiestrowego. I choć zdarzają się chwile smutku, melancholii – wszędzie biało/ ukryte pod śniegiem kłamstwa/ i niedobre myśli/ drapieżna nienawiść/ przycupnięta/ pod zimowym świerkiem/ słowa które ranią/ ciemne spojrzenia/ i pogardliwe gesty/ schowane pod puszystą pierzyną/ może wystarczy ciepła/ w rodzącej się miłości/ by roztopić to zło. Tak, nadzieja jest najważniejsza, piękno daje siłę, a przekonanie o swojej wyjątkowości odgradza poetkę od tych, którzy jej nie rozumieją.   Oknem niepamięci Kalina Izabela Zioła udowadnia, że wkroczyła do pierwszej ligi kobiet piszących w Polsce, a przyznana jej Nagroda Pracy Organicznej im. Marii Konopnickiej nie była przypadkowa – to raczej podsumowanie tego, co autorka zrobiła do tej pory i zachęta do kontynuacji dzieła. Jak widzimy ten dalszy ciąg jest równie ekscytujący, jak poprzednie realizacje, znajdujące uznanie w oczach cenionych krytyków, pojawiające się w wielu periodykach, a nade wszystko żyjące w ogólnopolskiej przestrzeni literackiej. Widać warto stawiać na delikatność i subtelność, bo bronią się one tak jak motyl broni się rysunkiem barw i zwiewnością lotu przed czyhającymi na niego stale zagrożeniami. Stając na chybotliwym gruncie poetyckim, autorka utwierdziła swoje słowo na fundamencie wiary w człowieka, filozofii chwilowego istnienia, stworzyła zbiór, który nie zniknie tak szybko pośród ruchomych piasków.