DZIENNIK ORNITOLOGA

Pięknie wydawane książki poetyckie zawojowały ostatnio rynek księgarski i stały się same w sobie dziełami sztuki. Przyczyniła się do tego dbałość o graficzną stronę publikacji, znakomicie dobrany papier, a także umiejętności introligatorów, którzy nadają ostateczny kształt różnorodnym tomom. Trudno je porównywać z wydawnictwami z czasów PRL-u, kiedy to nawet największe państwowe oficyny przygotowywały wydania przez kilka lat, a potem godziły się na masowy, broszurowy charakter malutkich książeczek, najczęściej drukowanych na czymś, co dzisiaj z trudem uznalibyśmy za papier. Takie refleksje towarzyszyć mogą czytelnikowi, gdy weźmie do ręki estetycznie i ze smakiem wydaną, dwujęzyczną książkę Doroty Szumilas, zatytułowaną Z lekkim uśmiechem. Autorką przekładów na język niemiecki jest Ella Lutz, a niezwykle efektowne ilustracje, to dzieła jednego z pierwszych niemieckich ekspresjonistów Franza Marca (1880–1916), który zginął w krwawej bitwie pod Verdun. Jego obrazy należą do kanonu dzieł tego kierunku sztuki i stały się inspiracją dla wielu uznanych twórców, pojawiających się w następnych dziesięcioleciach dwudziestego wieku. Pełne ekspresji dzieła, są odzwierciedleniem ożywienia w Europie, na początku stulecia, a zarazem stanowią niezwykłe osiągnięcie artystyczne, popychające do przodu eksperymenty z barwą i ruchem, walorem i cieniem, a nade wszystko z uczuciowym traktowaniem swobodnie skomponowanych przedstawień. Tutaj – w omawianym tomie – znakomicie ilustrują i kontrapunktują one zamysł poetycki poetki. Szumilas jest teologiem, bibliotekoznawcą i bibliotekarką, autorką tomów wierszy pt. Mała cicha kropla (2006), Chociaż dobre słowo (2008), Wspomnienia (2010), szkiców i antologii poetek bibliotekarek, związaną z Klubem Poetów przy BUW, a także członkinią Stowarzyszenia Autorów Polskich. Większość książek opublikowała w krakowskim wydawnictwie Miniatura.

Poezja Doroty Szumilas ma charakter aforystyczny i filozoficzny, a na plan pierwszy wysuwa się zaduma nad światem i próba dotarcia do istoty ziemskiej egzystencji. Ważne są też uczucia, które pozwalają zaznać olśnienia: Blask oczu, jak piękno drobnych chwil,/ łagodnie opada na ziemię./ Drobne chwile?/ Z nich składa się to olśnienie/ tak pięknie czytane/ Sercem. Tylko w taki sposób wyodrębnić można to, co najcenniejsze, tylko tak odgradzamy się od chaosu i nieustannego biegu. Uczucie i serce, olśnienie drobnej chwili, inaczej ustawiają perspektywę ludzką i pozwalają się zastanowić nad światem, osiągnąć stan harmonii. Wszystko wszakże znajduje swój początek i kończy się w Bogu, z którym szeptem rozmawia autorka i którego próbuje dostrzec w drobnych zdarzeniach, w wyodrębnionych szczegółach, w materii życia i we wszechobecnej eschatologii. W skupieniu i w przybliżeniu, w delikatnej próbie osiągnięcia stanu szczęścia, w chwili, która potrafi rozpłomienić i ożywić, a nade wszystko w modlitwie i wierze, znaleźć można to, co najcenniejsze, co jedyne i niepowtarzalne. Tylko tak dotrzeć można do prawdy i dać się obezwładnić miłości najczystszej – tylko tak można siebie powielić i zmultiplikować. Potrzebna wszakże do tego też jest odwaga i autorka zachęca czytelnika: Słuchaj echa/ powtarzającego najważniejszą/ część wypowiedzianych głośniej/ słów/ Nie bój się mówić odważniej/ dopiero wtedy echo odbije się/ od drzew i przeniesie głos/ dalej. To jest zachęta, ale też i dyrektywa, to jest próba łagodnego przejścia przez dany nam czas, a zarazem twórcze jego przetworzenie. Istniejemy pośród ludzi i natury i podążamy przed siebie w poczuciu misji, zachowania naszej integralności i stworzenia enklawy, w której osiągniemy balans ze światem i ze samym sobą. Nawet jeśli czasami jest nam źle, nawet gdy wydaje się nam, że bezsens triumfuje nad logiką i przejrzystością, trzeba powtarzać sobie jak mantrę: Przemierzając drogę nie idziesz bez celu/ nawet, gdy tak Ci się wydaje/ Trzeba iść, pozostawiając w pamięci innych/ wspomnienie… o górach, o lesie, o szlaku/ Potowarzyszyć duchem tym, którzy/ wędrują dalej/ Czuwać nad nimi… Poczucie sensu i przekonanie o wartości myślowego, filozoficznego i modlitewnego czuwania, a przy tym dbałość o formę przekazu – oto wyznaczniki tej ulotnej poezji, w której szlachetny smutek przemienia się w radość życia, a najprostsze formy i kształty natury mają wymiar transcendentalny.

Kolejne obrazy Franza Marca, ich żywiołowość i barwna ekspresja, znakomicie komponują się tutaj z nostalgią i liryką kolejnych zapisów. To jakby dwie strony tej samej wrażliwości, to próba stworzenia nowej całości. Ów przekaz jest ważny dla autorki, ale może stać się też istotny dla czytelnika, szukającego wsparcia i podążającego – tak jak twórczyni – przez rozwibrowany świat. Nikt nie osiąga stanu szczęścia i harmonii w jednej chwili, zawsze jest to proces, choć jego elementami mogą być właśnie najprostsze cząstki czasowe. Ważna jest też determinacja i chęć modyfikacji, ważne są podejmowane próby, ale najważniejsza jest potężna wiara: Wierzę, że masz dla mnie dobre wieści/ O pięknej przyjaźni, nawet miłości/ O sercu, które wysłucha mnie zawsze/ O ręce podanej w trudnej chwili właśnie/ by móc przejrzeć się w czyichś oczach kiedyś/ I w szczęściu chwil jeszcze przeżyć parę/ Wierzę/ że masz dla mnie tylko takie wiadomości…/ Panie Boże. To jest piękna manifestacja oddania i pokory, ale też wskazanie, że prawdziwe uczucia są najważniejsze, bo wszystko jest w rękach Stwórcy. Jeśli czytelnik wsłucha się w słowa Doroty Szumilas, jeśli pozwoli się jej prowadzić, znajdzie się w świecie żywych barw i krystalicznie czystych dźwięków, odkryje na nowo urodę świata i jego magiczny powab. Kontemplując kolejne „barwne eksplozje” Marca i konfrontując je z delikatnością i subtelnością tej liryki, zrozumie, że świat nie jest jednowymiarowy, ma różne zakresy lśnienia i pulsowania, a nade wszystko jest zmienny i wieloaspektowy. Podobnie z naszym losem, który potrafi być ciężki, może nieść doświadczenia raniące osobowość, ale też mającym niezwykłe właściwości – w jednej chwili potrafiącym odmienić wszystko. Autorka jest konsekwentna w swoim przekonaniu, a jej liryka jest świadectwem żywej egzystencji, nieustannego zachwytu i bólu, oczekiwania na metamorfozę i pokornego schylenia głowy. Zawsze wszakże jest to dotykanie tego, co pozostaje poza słowami i ponad wyobrażeniami, tego, co nas konstytuuje wewnętrznie i pozwala wierzyć, że jest głęboka logika w ciągu doświadczeń, a raz obrany kierunek, jest właściwy. Nikt nie może mieć pewności, że osiągnie założone cele, bo wielu już było takich, którzy mieli rozległe plany, a w jednej chwili tracili wszystko, błyskawicznie przenosili się w inny wymiar bytowania. Ale można podążać, z lekkim uśmiechem próbować i zawsze trzeba wierzyć – oto humanistyczne, jakże mądre i szlachetne przesłanie tej poezji, oto ekspresja chwili ukazana tak, że nie pozostawia wątpliwości, jakie jest prawdziwe źródło stworzenia…

__________

Dorota Szumilas, Z lekkim uśmiechem / Mit einen leichten Lächeln, Miniatura, Kraków 2011, s. 96.

Izabela Zubko (ur. 1974) ma w swoim dorobku sześć książek poetyckich, a jej liryka stała się też kanwą licznych spotkań autorskich i prezentacji na scenie. W roku 1993 zadebiutowała tomem Gołębie, a potem kolejno pojawiały się zbiory: Stratus (1995), Niebieski domek (1996), Życie w galopie (2004), Nocą budzi się sen (2004, wydanie ukraińskie 2009) i Łącząc brzegi przepaści (2010). Do jej wierszy muzykę napisał Aleksander Chodakowski, a jako piosenki wykonywała je Natalia Miżygórska. Ważną rolę w kształtowaniu się tej sztuki słowa odegrał Zbigniew Jerzyna, który napisał wstęp do omawianego tutaj tomu. Wskazywał w nim, że w tych wierszach mówi się o najważniejszej sprawie człowieka, o miłości. O potrzebie, o jej niezbędności w życiu drugiej osoby. (…) jednym z największych dążeń człowieka jest potrzeba szczęścia. Na pewno nie jakiejś wielkiej szczęśliwości, ale choćby chwili szczęścia, cząstki, drobiny. Ale istnieje coś takiego jak paradoks szczęścia i prawie zawsze „podkowy są nie do pary”. Ale w wykładni myślowej tych wierszy nie ma „złożenia broni”. Poetka ma świadomość, że w poszukiwaniu sensu, autentyczności i prawdy nie ma odpoczynku. Toczy się tu nieustanna walka o  p r a w d z i w e   ż y c i e,  to znaczy o miłość nieskłamaną, o wagę słów i jakąś podstawową ludzka solidarność. Jerzyna – jako niezwykle wrażliwy poeta i krytyk – wydobył z tej liryki jej zasadę konstrukcyjną, która nakazuje ważyć określenia i tak dopasowywać sensy, by wykład był jasny, konkretnie przypisany do ludzi, miejsc i zdarzeń, a przy tym nie tracący niczego z magii prawdziwej liryki. W naszym życiu stale mamy do czynienia z owym paradoksem szczęścia, które trudne jest do uchwycenia i do zatrzymania, ledwie dostrzeżone, ledwie zapisane w ciągu zdarzeń, już umyka, ginie pośród artefaktów egzystencji, oddala się w zastraszającym tempie. Ale wtedy potrzebna jest siła charakteru i ducha, by znaleźć nowe doznania, inne sytuacje i cieszyć się nimi w ciągu nieustających przemian. Bliskość drugiej osoby, narodziny dzieci, pisanie wierszy i wydawanie książek, a nade wszystko otwarcie na świat, mogą łagodzić ból zanikania szczęścia.

Wyższy poziom pisania wierszy zaczyna się w momencie, gdy poeta zauważa ową – wskazaną wyżej – paradoksalność świata. Wtedy Nocą budzi się sen, czyli desygnaty znaczeniowe tracą swoje przypisanie semantyczne i zaczynają swobodnie wirować w twórczej świadomości – łączą się w nowe ciągi i powstają wtedy olśniewające metafory istnienia. Już poeci romantyczni czuli się wyobcowani, niepotrzebni, a w chwilach największego odczuwania bólu, wskazywali, że świat i ludzie są dziwni, zranieni, nieprzystosowani do walki z upływem czasu, chorobami i złem. Potem, w pierwszych dziesięcioleciach dwudziestego wieku, francuski fenomenolog i krytyk Gaston Bachelard, badając dzieła romantyków, odwracał zasadę, która obowiązywała w interpretowaniu literatury. Twierdził, że to nie autor wybiera temat, ale jest odwrotnie – to temat wybiera autora, czyli wskazywał, że w naszym świecie nic nie jest utrwalone, niczego nie można ustalić ze stuprocentową pewnością, a jedynie zmienność i ruch są rzeczywiste. Nie jesteśmy w stanie uchwycić teraźniejszości, bo jest ona ułamkiem sekundy pomiędzy przeszłością, a przyszłością, mgnieniem powiek i refleksem świetlnym pośród mroku. Ratunkiem staje się dostrzeganie paradoksalności naszego życia i nawet tak wytęsknionych i pożądanych stanów, jak szczęście. Zaśnięcie człowieka, pogrążenie się w marzeniach onirycznych, powoduje, że budzi się w nim sen, rodzi się nowa jakość egzystencji. Zwykle podchodzimy do tego w naturalny ludzki sposób, kładziemy głowę na poduszce i zasypiamy, a po przebudzeniu mamy wyrazistą lub zamazana wizję tego, co nam się śniło. Można by w tym momencie odwrócić sytuacje i powiedzieć, że o poranku zasypia jawa, bo przecież uczestnictwo w życiu też jest rodzajem marzenia i swobodnego doboru zdarzeń. Ważne jest jednak dostrzeganie owej paradoksalności i zmienności zakresów naszego bytowania, które tyleż przypisane jest dniom, co nocom, tyleż rozgrywa się w rzeczywistości, co pośród obrazów sennych. W takim rozumieniu sen czuwa, by nie wkradł się dzień, a stan czuwania jest oddalaniem sytuacji onirycznych i swobodnie zmieniających się obrazów. Istnienie realne (choć sen też nim jest) to ukierunkowanie doznań i próba ustalenia proporcji, to nieustanna weryfikacja jawy, by niepostrzeżenie nie przerodziła się ona w fatamorganę.

Poezja Zubko jest też niezwykłym odwzorowaniem urody świata i ukazywaniem go w jasnych barwach, w elementarnym kształcie, w chwili odsłaniania się tajemnic najprostszych i najoczywistszych. A przy tym autorka nie przestaje postrzegać życia w kategoriach kosmicznych: Pomiędzy chmurami a niebem/ zawisłam w nadziei/ podałam rękę gorącej gwieździe/ by wspólnie przetrwać/ by poczuć dar miłości. Istniejemy w walce i ciągłym poszukiwaniu enklaw, w których będziemy mogli odgrodzić się od naporu żywiołów. Jesteśmy sobą w licznych odsłonach, w momentach ekstazy i bólu, poświęcenia i radości, ale też trwamy w naszych wyobrażeniach i pragnieniach, a kontekstem dla nich zawsze jest ogrom wszechświata, złożone struktury planetarne i astralne, dale niewyobrażalne i siły nie do opisania. Poezja może być jednym z azylów i może dawać poczucie pełni, zamknięcia kolejnych etapów w wyraziście odwzorowanej strukturze semantycznej, ale też może rodzić lęk o przyszłość, o dalszy ciąg miłości i przyjaźni, o prawdę egzystencji i nowe dobre zawirowania. Trudno nam cokolwiek utrwalić, bo przecież w lustrzanym odbiciu/ samego siebie/ rozpływają się kształty prawdy/ do bólu przekraczają granicę krzyku/ potem gasną i milkną/ w poklasku kłamstwa. Czytelnik tych wierszy od razu zauważy, że mamy w nich do czynienia z refleksją filozoficzną, z poszukiwaniem pojemnych formuł epistemologicznych i ontologicznych, a nade wszystko z pragnieniem dotarcia do   i s t o t y  rzeczy tego świata. To jest zarazem ludzka próba pełni, osiągnięcia stanu ekstazy, dostrzeżenia Boga w fenomenach świata i cudach natury. To szukanie miłości prawdziwej i najpiękniej rozkwitającej w związku dwóch rozumiejących się ludzi – miłości będącej punktem dojścia i miejscem, gdzie wszystko się zaczyna. Tam liczy się tylko prostota i uczciwość, tam nie ma gier ani udawania: wiem że nie powinnam/ lecz kocham Cię/ tak było wczoraj/tak jest dzisiaj/ tak do jutra pozostanie/ wiem że nie jesteś dla mnie/ ja nie dla Ciebie się urodziłam/ lecz byłeś/ jesteś/ i będziesz. Miłość, tak jak wszystko w świecie wykreowanym i konstruowanym przez poetkę, bywa paradoksalna i szuka rozwiązań ostatecznych, nie idzie na żadne kompromisy, buduje azyl, w którym jest miejsce na uśmiech córeczek i na ich rysunki, na proste rymy i na piosenki, a nade wszystko na kolory codziennego szczęścia…

__________

Izabela Zubko, Nocą budzi się sen, Wyd. Rafał Jarnicki, Warszawa 2004, s. 96.

Wisława Szymborska, Rozmowa z kamieniem. Świadomość jest dla Szymborskiej paradoksalna, nieustannie otwierająca się na świat, a zarazem stale odbierająca impulsy wskazujące na to, że rzeczywistość składa się z hermetycznie zamkniętych przestrzeni. Każda próba wejścia do takiej matni skazana jest na śmieszność, kpinę, a ostatecznie na niepowodzenie. Świadomość próbuje przeniknąć hermetyczność, próbuje przedostać się do wnętrza substancji, ale nie może pokonać elementów składowych świata, ustalonych w pierwotnym akcie kosmogonicznym. Kamień jest kamieniem i kamienna jest jego wewnętrzność, a przy tym nigdy nie przestaje kusić tajemnicą swojego wnętrza. Nigdy nie odsłania przed wzrokiem i przed świadomością tego, co jest w nim, w środku, w jego jestestwie materialnym. Podmiot wiersza tworzy z kamienia rodzaj owianego tajemnicą domu, do którego nie można się dostać. Choć są drzwi, do których można zapukać, choć jest jakieś wnętrze i zewnętrze, to jednak kamień stawia opór i generuje skargę tego, który pragnie do niego wniknąć i rozejrzeć się w nim dookoła, nabrać go jak tchu. Coś co jest szczelne, co ma określoną twardość i gęstość cząsteczkową staje się dla Szymborskiej paradoksalnie czymś tak lekkim i rozszerzalnym, tak rzadkim i poddającym się kondensacji jak powietrze. Ta świadomość igra z ziemskimi wymiarami i proporcjami, odwraca znaczenia i uruchamia cykle nakładających się na siebie metamorfoz semantycznych. Wejście jest rodzajem inicjacji lirycznej, podczas której paradoksalność świata i drążącej go świadomości urasta do rangi absurdu istnienia.

Kamień personifikowany i oprawiony w kształt symboliczny podejmuje dialog i zarazem uświadamia podmiotowi, że wymiana myśli i zamiana predykatów znaczeniowych nie ma sensu, nie może mieć miejsca z powodu szczelności substancji wypełniającej jego wnętrze. To jest hermetyczność nie do sforsowania i żadne przyłożenie siły nie rozwiąże tego problemu. Bryła skruszona albo rozerwana natychmiast rozpada się na wiele mniejszych, jednorodnych substancjalnie i doskonale zamkniętych przestrzeni. Podziały mogą tutaj iść w nieskończoność i nawet ziarna piasku nie przestaną być kamienne i nie przestaną chronić tajemnicy ich wnętrza. Pukanie do drzwi kamienia ma cel poznawczy zostało zainicjowane przez ciekawość, ową cechę, która leży u podłoża wszelkich odkryć, wszelkich modyfikacji, wszelkich skoków świadomości w dal, do przodu. Ale żeby do tego doszło musza spotkać się życie, odkrywczy intelekt i martwota skały, niewzruszona twardość substancji szczelnie wypełniającej jego wnętrze. Poprzez tajemnicę zamknięcia staje on magiczną przestrzenią, w której może się zmieścić pałac z wieloma salami, a zarazem coś tak skończonego jak atom krzemu, żelaza czy tlenu. To jest jedna z tych przestrzeni zamkniętych dla świadomości i nieskończenie otwartych dla wyobraźni – podobne światy dostrzega podmiot w liściu i w kropli wody, a szerzej w całej widzialnej rzeczywistości. To jest zarazem spotkanie tego co ulotne i śmiertelne, z tym co trwa przez wieki, tysiące i miliardy lat. Spotkanie chwili i wieczności, które – jak sugeruje podmiot – powinno wzruszyć nawet coś tak twardego jak kamień, co powinno ożywić coś tak martwego jak jego materię. On jednak nie podlega takim prawom jak ludzka myśl, on istnieje w innych rewirach i znakomicie obchodzi się bez tego, co ludzkość określa intelektem. Nawet jeśliby coś w nim myślało albo coś poprzez niego chciało coś wyrazić, to zawsze byłby to świat poza światem ludzkim. Chcąc to wyrazić musi w imaginowanym dialogu z podmiotem używać niedoskonałych określeń anatomicznych, mówi więc, że musi z konieczności zachować powagę, a także, że nie ma mięśni śmiechu. Raz jeszcze paradoks wkracza do tej interakcji i raz jeszcze ukazuje obcość świata ożywionego i materii kosmicznej. Dla człowieka przemiany o charakterze teratomorficznym są taką samą abstrakcją jak dla kamienia ruch płynów fizjologicznych w żyłach i szaleńczy pęd impulsów elektrycznych w gmatwaninie neurytów i dendrytów.

Podmiot wiersza stara się podtrzymać tę nierealną rozmowę i przenosi dociekania w przestrzenie nadrealne. Mówi o tym, że w kamieniu są wielkie puste sale,/ nie oglądane, piękne nadaremnie,/ głuche, bez echa czyichkolwiek kroków. To jest metafora, ale też i niezwykła hiperbola – rzeczywiście w każdej przestrzeni wskazać można głębie niewyobrażalne, podążające w głąb cząsteczki, atomu, kwarka, dające się wyodrębnić pośród struktury. Wpisane w model wszechświata są zarazem modelem dla tej konkretności, dla tej hermetyki i otwierają się paradoksalnie dla „pukającej” do nich świadomości tylko w chwili spotkania myśli i martwoty. Szymborska pokazuje w jak różnych światach rozgrywa się rytuał istnienia, z jakimi hermetycznościami graniczy jednocześnie zamykając się w obrębie przeznaczonemu dla jakiegoś bytu czasowi i przestrzeni, poza którą nie ma praktycznie wyjścia. No chyba, że poprzez szczeliny paradoksu. Kamień, tak jak człowiek, niewiele wie o swoim wnętrzu i niewiele z niego rozumie – owszem zdaje sobie jakby sprawę z każdej drobiny, z każdego „mechanizmu” ale całościowo wchodzi przecież w obręb jakiejś ogromnej, niewyobrażalnej w swym ogromie struktury. Owe wielkie puste sale we wnętrzu kamienia są zarazem wielkimi pustymi przestrzeniami w świadomości ludzkiej, tak samo niedoskonałej jak kamień w każdej próbie samoświadomości.

Dialog trwa jednak dalej – kamień uświadamia poprzez swe wypełnienie i swoją skończoność, że choć są w nim wielkie puste sale, to jednak nie ma w nich miejsca – to co dalekie jest zarazem ściśnięte do wymiarów atomu, to co rozległe jest zarazem ledwie najmniejszym z punktów.  Tutaj widać, że zmysły są niedoskonałe, że gubią to, co lokuje się poza nimi i w konfrontacji z tajemnicą materii stają się prawie bezużyteczne. To, co dla nich jest gustem, wyborem, formą, dla kamienności i gęstości nie ma znaczenia, staje się tak samo ulotne jak to, co dzieje się poza wnętrzem kamienia. Paradoks kamienia istniejącego w świecie jest zarazem paradoksem bytu, który nigdy nie uświadomi sobie własnego szyfru, nie pozna modelu, nie wydostanie się poza hermetyczność ziemską planetarną, gwiezdną czy nawet galaktyczną. Każda z tych przestrzeni pozostanie wnętrzem nie dającym się porównać z tajemniczą i jakże różną od wnętrza zewnętrznością, ową przestrzenią niezbadaną i nie poddającą się jakiejkolwiek eksploracji. Ta sentencja – Możesz mnie poznać, nie zaznasz mnie nigdy./ Całą powierzchnią zwracam się ku tobie,/ a całym wnętrzem leżę odwrócony. – brzmi jak ostateczna formuła, a zarazem natychmiast traci swą wartość onomastyczną i ontologiczną. Dlatego podmiot raz jeszcze podejmuje próbę sforsowanie zapór. Pragnie oddalić perspektywę czasową i przestrzenną, chce jedynie spenetrować to, co pozostaje wyzwaniem dla percepcji, co istnieje – jak powiedziałby Kant – samo w sobie i nigdy nie traci raz  przyciągniętych desygnatów znaczeniowych. Dla kamienia – mówi Szymborska – nie ma większego znaczenia czas i przestrzeń, dla niego liczy się tylko kosmos wewnętrzny tak znakomicie strzeżony przez powierzchnię, tak głęboko przypisany tajemnicy materii. Dlatego podmiot nie może wniknąć do jego wnętrza, bo nie potrafi egzystować poza czasem i poza przestrzenią – szuka wymiarów i pragnie pokonywać przestrzeń tylko w określonych rewirach czasowych. Jednakże to, co dla niego jest całym życiem dla kamienia nawet nie jest nanosekundą, to co dla niego ma wymiar uczuciowy, zmysłowy, egzystencjalny, dla niego jest tym samych co bezruch, jest bytem samym w sobie i tylko bytem samym w sobie.

Kamień w tym imaginowanym dialogu raz jeszcze wskazuje, że takie kategorie jak czas i przestrzeń nie mają dla niego znaczenia. W jego sytuacji zmysły są niepotrzebne – stanowią coś co jedynie może „zaciekawić”, coś, co może dopełnić obraz ludzkiej świadomości, tak dramatycznie zatopionej w czasie i przestrzeni. Sytuacja człowieka to, to sytuacja pozostawania poza przestrzenią kamienną i poza jego hermetycznym wnętrzem – to już nie jest sprawa zmysłów, to raczej kwestia udziału w takiej a nie innej głębi, w tej konkretnej, obwarowanej powierzchnią materii. Ponawiane próby dotarcia do wnętrza, kolejne pukania do „drzwi” nic nie dadzą, bo rozmija się tutaj to co absolutne z tym co chwilowe. Perspektywa ludzka będzie zawsze powiązana z próbą sforsowania twardości i kształtu, będzie domagać się eksplozji i poddania kamienia próbie coraz to doskonalszych narzędzi burzących jego strukturę. Niestety za każdym razem będzie to jedynie – wskazane już wyżej – przeniesienie rozważań w obręb innego kamienia, innego okruchu, innej głębi ontycznej. Podobnie będzie przy podejmowanych przez świadomość próbach wniknięcia do wnętrza kropli wody i liścia, do wnętrza ludzkiego włosa. Jakkolwiek poważne by to nie były próby, za każdym razem spełzną one na niczym i zrodzą śmieszność, a im częściej będą podejmowane tym ów śmiech będzie większy, głośniejszy, aż przerodzi się w rechot. Każde pukanie do drzwi kamienia, będzie pukaniem do drzwi nicości, pukaniem pośród próżni.  Ta przypowieść Szymborskiej jest przypowieścią o sytuacji naszej świadomości w danym jej do penetracji świecie. To wskazanie, że czas i przestrzeń są tyleż elementem jej wyzwolenia, co uwięzienia w hermetyczności, w obrębie bez wyjścia.